Daha önce hiç duymamış olabilirsiniz; fakat hayatınızda birçok olayda ne kadar önemli fonksiyonları olduğunu öğrendikten sonra aklınızda yer edeceğine şüphem yok.
Halo etkisi nedir? Halo etkisi nasıl ortaya çıktı? Halo etkisi bizi nasıl etkiler?
Halo etkisini anlamanın faydaları nelerdir? Başlıklarıyla oldukça ilginç olan bu psikolojik kavramı gelin beraber inceleyelim.
Halo Etkisi Nedir?
Halo etkisi, bir kişi veya objenin iyi bir özelliğine odaklanarak ona başka pozitif özellikler atfetme ön yargısıdır. Mesela sokakta aşırı şık giyinmiş birine denk gelirsek, onun muhtemelen çok başarılı veya kaliteli bir insan olduğu varsayımında bulunuruz, hatta bu kişiler olduklarından daha çekici ve zeki bile gözükürler. Fakat bahsettiğim özelliklerden hiçbiri arasında aslında kuvvetli bir korelasyon yoktur.
Bir şeyin tek bir niteliğini beğenip de, gözlemlemediğimiz özelliklerini bile beğenme eğilimi gösterme yanılgısı Halo Effect yani Halo Etkisi olarak tanımlanır.
Fiziksel olarak güzel gözüken bir bireye, sağlıklı, akıllı ve hatta zengin gibi sıfatlar yapıştırmak zihnimizin otomatik olarak yaptığı en klasik halo etkisi örneğidir.
Halo Etkisi Nasıl Ortaya Çıktı?
Birinci Dünya Savaşı sırasında, Amerikalı psikolog Edward Thorndike, komutanların kendilerine bağlı askerler hakkında bir araştırma yaptı. Her komutana, askerlerinin fiziksel yetenekleri, zekaları, emirleri uygulama becerileri… hakkında sorular sordu. Komutanların “üstün asker” olarak nitelendirdikleri bütün askerler, sağlam yapılı ve yakışıklıydılar. Şaşırtıcı olan, komutanlara göre bu askerlerin hepsi aynı zamanda, iyi nişancı, disiplinli, kararlı, zeki, fedakar, liderlik yetkinlikleri olan askerlerdi.Komutanların askerlerin dış görünüşlerinden etkilenip, onlara –gerçekte var olmayan- pek çok olumlu özellikler atfetmesine Thorndike, “Halo Etkisi” adını verdi.
Halo Etkisi Bizi Nasıl Etkiler?
Halo etkisi, hayatımızın her alanında hepimizin içine düştüğü bir yanılsamadır. Hepimizde, yakışıklı veya güzel insanların daha zeki, daha akıllı olduklarına inanma eğilimi vardır. Her başarılı insanın, hayatı boyunca hep doğru kararlar verdiği için başarılı olduğunu zannederiz.
Hepimiz neyin neden olduğuna bir açıklama getirmek ihtiyacı hissederiz; olan biteni anlamlandırmak isteriz. Çoğu kez de sonuçları, gerçekte var olmayan nedenlere bağlarız. (Atfetme Kuramı, Attribution Theory)
Sosyal psikolog Fritz Heider, karşılaştığımız durumların nedenlerini anlamlandırma ihtiyacımızın, çevremizi kontrol edip kendimizi güvende hissetme güdüsünden kaynaklandığını söyler. İnsanın karşısına çıkan olayları anlamlandırma çabası, belirsizliklerle dolu bir dünyada, önünü görme, kendisine bir yol haritası oluşturma ihtiyacından kaynaklanır. Bu içgüdüyle insan etrafında olan biten her şeye, insanların davranışlarına, olayların akışına çeşitli nedenler atfederek, bir açıklama getirir.
İnsanın bu temel güdüsü, tüketim davranışlarını ve marka tercihlerini de etkiler. Çoğunluk bir markanın sadece bir özelliğini beğendiği zaman, o markanın diğer bütün özelliklerinin de olumlu olduğu genellemesini yapar. Benzer şekilde insanlar, en çok satan markanın bütün özelliklerinin üstün olduğunu düşünürler. Bu nedenle, markalar reklamlarında tek bir özellik anlatmak isterler; çünkü tek bir neden eğer ikna etmeye yeterse, tüketiciler diğer bütün olumlu özellikleri zaten kendiliklerinden o markaya atfederler.
Halo Etkisini Anlamanın Faydaları Nelerdir?
Halo etkisi, başkalarını nasıl gördüğümüzü etkiler. Halo etkisine maruz kaldığımızda başkaları hakkındaki izlenimlerimiz gerçekçi olmaktan uzaklaşır. Bunu önlemenin yolu tek bir olumlu özelliği ya da tek bir olumsuz özelliği dikkate alarak bunu kişinin diğer özelliklerine aktarıp aktarmadığımızı kendimize sormaktır.
Halo etkisi başkalarının bizi nasıl gördüğünü etkiler. Bir özelliğimizin ya da bir davranışımızın olumlu olmasının diğer özelliklerimizin de olumlu olarak değerlendirilmesine yol açacağını bilmek, kendimizle ilgili oluşmasını istediğimiz izlenimi kontrol edebilmemize imkan verecek avantajlar sunar.
İnsan psikolojisinin kompleks bir yapısı olması nedeni ile bu ve benzeri etkilerin her daim aynı şekilde ortaya çıkmayacağını unutmamalıyız. Halo etkisinden kurtuluş yok ama insan zihninin böyle bir özelliğe sahip olduğunu bilmek, algımızı yönetirken hep aklımızda tutmamız gereken bir gerçek. Olumlu etki bırakan bir diğer yazımızda görüşene dek hoşça kalın!